خلاصه مطالب جلسه هفتم معماری معاصر

معماري مدرن در ايران:
ايران تا دوران صفويه بر اساس اصول سنتي اداره مي شد و ایرانیان از تحولات رخ داده در جهان اطلاع چندانی نداشتند.. در دوره قاجار حضور مستشاران خارجي در ايران زياد شد و این موضوع سب توجه و آشنایی با تحولات جهان شد. پادشاه ايران در جنگ چالدران با اسلحه مواجه شد و شكست سختي خورد و در فكر به خدمت گرفتن اين تكنولوژي، مستشاران آلماني به ايران دعوت شدند و اسلحه جنگي خريداري کردند و بدين ترتيب ايران به سمت مدرنيته رفت. در زمان امير كبير ايرانيان جهت آشنایی با تحولات جهان تربيت شدند. اولين دوره اعزام دانشجويان براي فراگیری طب و نقاشي بود.كمال الملك در اولين دوره براي يادگيري نقاشي به فرانسه و سپس ايتاليا اعزام شد. در طی سه و چهار دوره دانشجویانی جهت یادگیری دانش های مدرن اعزام شده ,آموزش دیده و اعزام شدند.در دوره ی سوم میرزامهدی خان شقاقی برای تحصیل د ررشته معماری به فرانسه اعزام شد
او اولین معمار تحصيل كرده ايراني بود. پدر او با دربار ناصرالدين شاه در ارتباط بود. او در زمينه راه سازي، مهندسي ساختمان و معماري تحصيل کرده و به ایران بازگشت . پس از بازگشت او به ایران پدرش درگذشت و در نتیجه ارتباط او با دربار شاه قطع شد و ديگر از طرف دربار کاری به او ارجاع نشد. او نيز از بيكاري و بي پولي به كارگري روي آورد و پس از چند سال كارگري, يك روز بصورت اتفاقي وزير امور خارجه وقت او را دیده و شناخت و سپس او را به ناصرالدين شاه معرفي کرد. پس از این دربار سفارش طراحي سفارت ايران در استانبول را به او دادند كه اجرا شده و چندين سال بعد تخريب شد. سپس مجموعه مسجد و مدرسه سپهسالار تهران در مجاورت ميدان بهارستان را طراحي كرد (مدرسه مطهري كنوني) اين مدرسه در ادامه معماري سنتی ايران ساخته شد، اما با نوع آوري هاي جديدی همراه بود. طراحي ساختمان مجلس شوراي ملي در ميدان بهارستان كه نقش ارزشمندي در تاريخ معاصر ايران دارد، به يك روايت طراحش ميرزا مهدي خان شقاقي بوده و به روايت ديگر پيمانكار اين پروژه بوده است. در این پروژه از سبك معماري كوشك هاي باغهاي ايراني و همچنين از سر ستونهاي تخت جمشيد الهام گرفته شده است. معماري آن از نوع التقاطي است (نئوكلاسيك) نگاه به معماري گذشته و طراحي با استفاده از تكنولوژ‍ي روز. اين بنا در حدود سال 1369 دچار آتش سوزي شدو حدود سال 1379 بازسازي شد .

آندره گدار:
باستان شناس، تاريخ دان و معمار فرانسوي كه سالها در ايران زحمت كشيد، او بنيانگذار سازمان ميراث فرهنگي ايران و همچنین اولين رئيس دانشكده معماري دانشکده هنرهاي زيبا بود. او ذهنيت مسئولين كشور را نسبت به مسائل ميراث فرهنگي حساس كرد. موزه ايران باستان که در خيابان 30 تير واقع است، توسط گدار طراحی شده است. اين بنا با الهام از طاق كسري ساخته شده است.ایوان موزه با الهام از طاق کسری ساخته شده است. مقبره حافظ شيرازي هم اثر اوست. او يك دهنه رواق كه زمان كريم خان ساخته شده بود را به دو طرف تكثير نمود، ستونهاي آن از مسجد وكيل شيراز الهام گرفته شده است.
بطور کلی دو جريان در معماري معاصر ايران وجود دارد: 1- نئوكلاسيك: معماري كه از المانهاي تاريخي گذشته استفاده كرد و با استفاده از تكنولوژي روز ساخته شد مانند آندره گدار و نیکلای مارکف 2- مدرن: جرياني كه كاملا همراه با جريان معماري مدرن در دنيا حركت مي نمود و همان جريان را نيز در ايران اجرا نمودند مانند رولان دوبرول و گابریل گورکیان.
ساختمان دانشكده معماري دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران سال 1319، يعني 70 سال پيش، پايه گذاري شد. هوشنگ سيحون جزء اولين دانشجويان اين دانشكده بود كه پس از چند سال تحصيل در اين دانشكده، درس را رها كرده و به مدرسه بوزار فرانسه رفت و در آنجا مشغول به تحصيل شد. دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران بر اساس الگوي مدرسه بوزار فرانسه به وجود آمد و همان سيستم آموزشي را داشت. طراحي آن به عهده رولاند دوبرول انجام گرفت. اولين رئيس آن آندره گدار بود و اسايتد آن نيكلاي ماركووف، رولاند دوبرول، گابريل گوركيان بودند.

نيكلاي ماركوف:
معماري اهل روسیه است كه به ايران وارد شد– خانواده او در قتل عام تركيه به ايران مهاجرت كردند. معروفترين كار او دبيرستان البرز تهران است نام اصلي آن (كالج امريكايي ها در تهران )بود – الگوي ساخت آن U شكل بوده و با الهام از بناهاي آموزشي اروپا ساخته شده اما در طراحي آن از المانهاي معماري ايران استفاده شده است. قوس جناغي و فرم ايوانها و پنجره ها همه الهام گرفته ازمعماري گذشته ایران است. ماركوف نيز از معماران نئوكلاسيك است .
ساختمان پست تهران هم که در مجاور خيابان سپه قبلي و خميني كنوني واقع شده از كارهاي ماركوف است.این ساختمان 2-3 سال پيش بازسازي شده و اكنون موزه پست است .
در اين پروژه نيز از المانهاي معماري ايران استفاده شده است.مانند طراحی ستون هایی همنند تخت جمشید از جنس که از آجر ساخته شده اند كارخانه قند كرج نيز از ديگر كارهاي اوست

كريم طاهر زاده بهزاد:
او جزء اولين دانشجويان اعزامي به آلمان جهت تحصيل در رشته معماري بود. رضا شاه از او دعوت كرد كه به ايران بيايد و به معماري ايران خدمت كند. او نيز درس دكترا را رها كرده و به ايران بازگشت. در آلمان اولين كتاب هنر معاصر ايران را نوشت با عنوان «سرآمدان هنر». در ايران او دعوت به طراحي آرامگاه فردوسي شد. او طرحي ارائه مي دهد که شبيه مقبره حافظ بود، سپس آندره گدار طرح مقبره فردوسي را مي کشد که شكل هرمي پله پله اي را داشت. پس از ساخت از طرف انجمن آثار ملي مورد اعتراض قرار گرفته و تخريب شد. پس از ان بار دیگر این کار به كريم طاهر زاده بهزاد پيشنهاد شد و او نيز طرح كنوني را با الهام از مقبره كورش هخامنشی به شكل يك مستطبه طراحی کرد و سپس يك فرم مكعب شكل براي مقبره در نظر گرفت. از ستونهای تخت جمشيد هم در نما استفاده کرد. كريم طاهر زاده بهزاد نيز جزء معماران نئوكلاسيك قرار مي گيرد. ابتدا فضاي مقبره فضاي خيلي كوچكي بود در حدود دهه چهل، انجمن آثار ملي فضاي مقبره را توسط هوشنگ سيحون گسترش داد.
از ديگر كارهاي كريم طاهر زاده بهزاد طراحي بيمارستان شاه رضاي مشهد است. در اين پروژه از ستون های شبيه ستون تخت جمشيد استفاده شده و گنبدی روي آن قرار دارد که اين حجم به عنوان ورودي تعریف شده است.

گابريل گوركيان:
از معماران مطرح معماري مدرن و از دوستان لوكوربزيه و والتر گروپيوس بود.او در كنگره هاي سيام حضور جدي داشت و به دعوت مقامات ايراني به ايران آمد. او معماری مدرنيست بود و از كارهاي او طراحي ساختمان دادگستری و ساختمان وزارت جنگ يا همان وزارت دفاع است. ويلاي ملك اصلاني را با الهام از اصول لوكوربوزيه به صورت مدرن طراحي كرد. در ويلاي پناهي نيز از اين اصول پيروي كرد.

پل آبكار:
ارمني است. او به خارج از كشور مي رود و به تحصيل مي پردازد، سپس به ایران باز مي گردد. از كارهاي او ساختمان بيسيم تهران است.– اين پروژه رويكرد مدرنيسيتی دارد (مقاله مينا معرفت) او معماري است كه بينابين معماري مدرن و معماري نئوكلاسيك عمل مي كند. آجر بهمني، آجري قرمز رنگ است با رگه هاي سايه روشن كه اين به دليل نحوه پخت آن است و اين آجر در بافت نما استفاده مي شد، او ورودي ها را ساده و انساني طراحي مي كرد.

وارتان هوانسيان:
او نيز در خارج از ايران تحصيل كرد و پس از بازگشت در چندين حوزه فعاليت داشت. هم معماري هم نويسندگي و هم در حوزه فعالیت های صنفی و اجتماعی معماري. در سال 1325 اولين ان. جی. او. ی معماري را تاسيس ميكند (انجمن آرشيتكت هاي ديپلمه) هوشنگ سيحون،آندره گدار و .... عضو اين انجمن بودند. اولين مجله معماري ايران را وارتان تحت عنوان مجله "آرشيتكت" پايه گذاري کرد در سال 1325. اين مجله به سردبيري وارتان 5-6 دوره چاپ مي شود بعد از مدتي چاپ آن متوقف می شود. سپس در دهه 40 مجله ديگري به نام «معماري نوين» تاسيس نمود. او به معماري مدرن گرايش داشت و تخصص ويژه اي در طراحي كنجهاي ساختمان داشت (پخ وارتاني مشهور است) از كارهاي او سينما نياگاراي قبلي و سينما رودكي كنوني است كه جديدا بازسازي شده است. ويژگي جالب اين طرح حذف تزئينات است.این طرح دارای پيش فضاي ورودي دارد.
ايستگاه راه آهن تهران توسط شركت مهندسين مشاور كام ساكس، كه از مهندسين آلماني تشیكل شده بود، با رويكرد مدرنيسيتي ساخته شد. ايستگاه راه آهن مشهد هم با الهام از معماري لوكوربوزيه ساخته شد.

محسن فروغي:
پسر وزير فرهنگ دولت رضا شاه بود، محمد علی فروغی فردي تاثير گذار در حرکت ایران به سور مدرنیته بود. محسن فروغی در خارج از كشور به تحصيل معماري پرداخت و پس از بازگشت پروژه هاي مهمي را انجام داد از قبيل: هتل هيلتون (هتل استقلال كنوني ) در چهار راه پارك که با رویکرد معماری مدرن طراحی شده است.از ديگر كارهاي او فرودگاه مهرآباد تهران است. طراحي مقبره سعدي از ديگر كارهاي اوست. در اين پروژه او از عناصر معماري گذشته ی ايران الهام گرفته است: رواق و گنبد. ضمنا برهم زدن تقارن از ویژگی های مقبره سعدي است.

هوشنگ سيحون:
او بسيار در ترسيم كروكي تبحر داشت. علي اكبر صارمي و محمد قهوه اي از شاگردان او بودند. هوشنگ سيحون شخصيت با نفوذي در دولت بود، بهايي بود و چند سال عضو شوراي شهر تهران بود .او همچنین نقاش بسيار معتبری است. قبل از انقلاب در فرانسه نمايشگاهي از كارهاي او و پابلو پيكاسو برپا شد. او سبكي در نقاشي به وجود آورد به نام نقاشي- خط، كه با استفاده از خطوط نقاشي كشيده مي شود. او گرايش نئوكلاسيك داشت.
مجموعه آرامگاه ابوعلي سينا در همدان،آرامگاه نادرشاه در مشهد، آرامگاه های خیام و كمال الملك در نیشابور از كارهاي اوست. او همچنین تعدا زیادی ويلاي مسكوني نيز طراحي كرده است.
مقبره ابوعلي سينا همدان: از سنگ گرانيت همدان ساخته شده است. يك طبقه است و بام آن قابل استفاده است (ایده ی باغ بام لوكوربوزيه) رواق ورودي ستوندار كه ورودي ساختمان و پلان آن مدرنيستي است. داراي كتابخانه و نمايشگاه است. مقبره با 9 ستون تعريف شده است.این بنا دو پلكان دارد كه به بام می رسد و از بيرون 2 رمپ موجود است كه به بام دسترسی ایجاد می کند. بخش عظيمي از بام بصورت کاذب ایجاد شده و با خاك پر شده است كه بتوان روي آن درختكاري انجام داد. هندسه و تناسبات طلايي درآن رعايت شده. بخش المان آن از گنبد كاووس (قابوس) در استان گلستان الهام گرفته شده است. المان داراي 12 پره بتني است. محل اتصال ستون به كف داراي جزئيات خاصي است. نوعی قطعات پلاستيكي قرار داده تا در هنگام زلزله حركت داشته باشد و به راحت تخريب نشود.

آرامگاه نادرشاه مشهد: در وسط باغ آرامگاه است كه فرم مدرني از گنبد ارائه شده روي بام است. مقبره موزه نادرشاه، مجسمه نادرشاه و سربازانش نيز در آن قرار دارد كه توسط استاد صديقي ساخته شده است.این بنا داراي رواق ورودي است. براي نورگير مقبره از استراكچر فلزي با مصالح پر كننده سنگ مرمر با ضخامت كم استفاده شده است.
يادمان مقبره خيام نيشابوري: تقويم جلالي كنوني ما از ابداعات خيام است. سيحون با الهام از انديشه هاي نجومي و كيهان شناسي خيام اين المان را طراحي كرد. اين المان كاملا بتني است و درون آن كاشيكاري با روش خاصي انجام شده كه در آن خط شكسته نستعليق را در كاشيكاري استفاده كرده است.
مقبره كمال الملك: از نقاشان برجسته ايراني بود.در این بنا با استفاده از قوس هاي نيم بيض و بيضوي ساساني طاق زني انجام شده و با استفاده از طرح مدرن كاشيكاري به وجود آمده است. طرح از 3 قوسي كه به يكديگر متصلند تشكيل شده و هندسه ويژه اي را به وجود آورد .
موزه طوس اطراف مقبره فردوسي و ساختماني شبيه به كلاه فرنگي هم در همان سايت اثر هوشنگ سيحون است.