معماري پست مدرن در ايران:
از دهه 40 خورشیدی در ايران گرايشات پست مدرنيستي به وجود آمد. به دليل تمايلات ناسيوناليستي رضا شاه و اينكه خاندان پهلوي به نوعي به تاريخ قبل از اسلام در ايران وصل شوند (هخامنشيان يا ساساني) نوعي نگاه به گذشته و عزت و احترام براي معماري گذشته حاكم بود. در آثار ايران در دوره مدرن نيز نگاه به گذشته در معماري به خوبي مشهود است. مثلا در كارهاي هوشنگ سيحون نوعي نگاه به گذشته وجود داشت با اينكه در اوج معماري مدرن بود، يا كارهاي ماركوف يا كارهاي كريم طاهرزاده بهزاد. اين معماران به معماري گذشته نگاه مي كردند كه ما نام آنها را نئوكلاسيك نهاديم. اما در واقع ريشه هاي نگاه به گذشته از زمان پهلوي اول به معماري ايران وارد شد. اتفاق ديگري در ايران رخ داد كه باعث تقويت حس ملی گرایی شد، كودتاي 28 مرداد بود. پس از آن مردم دچار سرخوردگي شدند. پیش از آن ، دكتر محمد مصدق توانست حكومتي بر مبناي دموكراسي بنا نهد و ايران قدرت گرفت و صنعت نفت ملي شد و دست انگلستان از صنعت نفت ايران قطع شد، انگلستان ضربه اي اساسی خورد. تنها دوراني است كه مردم ايران رنگ آزادي را به معناي واقعي ديد دوران 8-9 ماهه حكومت دکتر محمد مصدق بود. پس از كودتاي 28 مرداد مردم ايران سرخورده شدند، مخصوصا روشنفكران و هنرمندان. در اوايل دهه 40 جرياني در هنر ايران رخ داد كه گرايش پست مدرن داشت. دراين راستا شاعراني نظير: شاملو و اخوان ثالث نوعي اميد تازه را در خون مردم تزريق كردند. توسط اشعارشان. اين گرايش تقريبا همزمان مي شود با جريان پست مدرنيست در دنيا (1340 مصادف با 1960) تعدادي از هنرمندان ايراني براي تحصيل به امريكا و اروپا رفته بودند به ايران بازگشتند.
حسين زنده رودي: لقب شارل دارد. در فرانسه زندگي مي كند و بسيار تاثير گذار بود در نقاشي نوگراي ايران به سمت جريانهاي پست مدرن. او جدول اعداد و رمزها را در كارهاش قرار داد و با آنها تركيب بندي هاي مدرن پديد آورد. ديگر نقاشي يك صحنه رئاليستي نبود، بلكه يك صحنه آبستره و انتزاعي شد. او در دوره اي نقاشي هايش را با سياه مشق هاي خطاطي انجام داد و تركيب هاي مدرني از همان خوشنويسي سنتي ايجاد كرد.
محمد احصايي: از نقاشان معتبر ايران هستند كه تحت تاثير كارهاي زنده رودي نقاشيهايي الهام گرفته از سياه مشق هاي خطاطي به شكل انتزاعي ترسيم كرده است.
آيدين آغداشلو: از نقاشان برجسته معاصر ايران است. او توسط بنياد فرح پهلوي بورس دريافت كرد و براي تحصيل به انگلستان رفت و دوره تخصصي شناخت و مرمت آثار هنری باستاني گذارند. او جزء برترين صاحب نظران عرصه آثار عتیقه است. قبل از انقلاب او سال ها رئيس موزه رضا عباسي در تهران بود و تمام آثار رضا عباسي را مرمت كرد به نحوي كه مرمت آن قابل تشخيص نيست. تبحر او در مرمت مثال زدني است. او نيز بحث پست مدرنيست را در نقاشيهايش دنبال می کند و به نحوي آشفتگي انسان امروز را بيان مي كند. مجموعه آثار او تحت عنوان "خاطرات انهدام" مورد بحث امروز است. در اين مجموعه سعي مي كند برخورد كانسپتچوال مي كند با آثار هنري، يعني تعدادي آثار مشهور جهان غرب را مي كشد و عمدا آنها را تخريب مي كند. مثلا روي چشم هاي اين نقاشي ها دوپاره مينايتور ايراني را ترسيم مي كند. این اثر او در دوران جنگ و هنگاميكه خرمشهر به دست دشمن افتاد ترسيم شده. او در واقع در كارهايش از نوعي كلاژ استفاده می کند.
بعد از اينكه فرح پهلوي همسر شاه ايران شد. به دليل اينكه او دانشجوي سال دوم رشته معماري در فرانسه بود و با هنر آشنا بود، بسياري از هنرمندان ایران را حمايت می کرد و همين باعث تحولی عظيم در هنر ايران آنزمان شد.
پرويز كلانتري: او برادر ايرج كلانتري معمار مطرح ايراني است (مهندسين مشاور باوند) كه نقش زيادي در معماري 30 سال اخير داشتند. پرويز كلانتري بحث جديدي با عنوان نقاشي بر روي كاهگل را مطرح مي كند. در نقاشي در واقع نوعي رهايي از بوم را به ارمغان مي آورد. موضوع نقاشيهاي او عمدتا معماري ايران است (نقاشي معماري ماسوله) به نوعي مدرنيته را با سنت درهم مي آميزد.
انجمن خروس جنگي: در نقاشي ايران دهه 40 مكتبي تحت عنوان مكتب خروس جنگي به وجودآمد. يك عده از نقاشان ايراني كه به فرانسه رفتند پس از بازگشت به ايرا ن قد علم مي كنند علیه نقاشي هاي آن روز و نقد های جدی می نویسند. يكي از اعضاي برجسته اين گروه استاد جليل ضياءپور بود. آنها مدتي نشريه اي به نام خروس جنگي داشتند كه نقدهاي بسيار تند و تيزي راجع به سيستم هنري ايران مي نوشتند. از دل اين مكتب خروس جنگي، مكتب سقاخونه به وجود آمد. اين مكتب (سقا خانه) استفاده از المانهاي گذشته را رايج كرد: قفل، زنجير،دخيل، شمع، دست نمادين حضرت عباس و شبكه هاي توري سقاخونه كه دستمايه الهام براي يك جريان نوگرا در نقاشي ايران شد كه منتقدين نام آن را مكتب سقا خونه گذاشتند. به عنوان مثال: حسين زنده رودي، مسعود عربشاهي جزء اين مكتب بودند. کار نقاشان مكتب سقاخونه جنبه انتزاعي داشت. كارهايشان و خيلي ذغدغه مردم و جامعه را نداشتند. احسان یارشاطر در نقدی که بر نقاشی نوگرای ایران نوشته بر این مسئله تاکید نموده است. بهمن محصص هم از نقاشان مطرح ايران است كه نقدهاي شديدي نسبت به ماشيني شدن زندگي و به خصوص تاثير زياد مقولات جنسي در زندگي مدرن داشت.
فرح اصولي: نقاشی است كه تركيب سنت و مدرنيته را در نقاشی هایش مطرح کرده است. او اساس کارش را بر نقاشيهاي موندريان قرار میدهد و آنرا با صحنه هاي از مينياتور ايراني تركيب مي كند.
پرويز تناولي: استاد مجسمه سازي ايران. او احياگر مجسمه سازي معاصر ايران است. در قبل از اسلام مجسمه سازي د رايران بسيار رواج داشته (6000 سال پيش تا اسلام مانند مجسمه هایی که در تخت جمشيد دیده ایم.) بعد از اسلام، مجسمه سازی به دليل مسائل شرعي و جلوگيري از بت پرستي منسوخ شد. مجمسمه سازي حرام اعلام شد. يكي از دلايل پيشرفت خوشنويسي در ايران ممنوعيت مجسمه سازي بود. او اولين كسي بود كه مجسمه سازي را در ايران بعد از ممنوعيتش مطرح كرد. او در اواخر دهه 30 و اوايل دهه 40 به صورت جدي به عنوان مجسمه ساز مطرح مي شود. او فرهاد را كه در اشعار نظامي مشهور بود و به عشق شيرين كوه را مي كند، پدر مجسمه سازي ايران معرفي مي كند و مجسمه اي با نقش فرهاد كوهكن توليد مي كند. او از بنياد فرح پهلوي بورس دريافت مي كند و به ايتاليا مي رود و دوره تخصصي مجسمه سازي با برنز را مي گذراند و يك كارگاه كامل و مجهز مجسمه سازي با برنز براي او در كرج خريداري مي شود و بسيار مورد حمايت قرار مي گيرد. او جزء برترين مجسمه سازان ايران و مطرح در سطح جهانيست. اكثر مضامين كارهاش را از تاريخ و فرهنگ گذشته ايران گرفته مانند: تخت گاه داريوش، پرويز تناولي در دوره اي از كارش بحثي به نام «هيچ» را مطرح مي كند كه بار معنايي و مفهومي زيادي دارد و چندين سال اين مقوله را در آثارش مطرح مي كند. مانند: قفس هيچ و قفس هيچ. در پارك شفق تهران، مجموعه فرهنگي نياورن، تئاتر شهر مجسمه هایی از آثار او قرار دارد.
همه اشخاص ذكر شده در بالا به نوعي در جنبش پست مدرن ايران قرار مي گيرند، يعني نگاه به گذشته را در كارهاشان داشتند.
كامران طباطبائي ديبا: او پسر عموي فرح ديبا بوده و به دليل روابطي كه با دربار داشت مجبور به ترك ايران شد. پیش از انقلاب بسيار در بنياد فرح نفوذ داشت. او در آمريكا تحصيل كرد. و بعد به ايران بازگشت. وي اكنون در اسپانيا زندگي مي كند. اولين كار او پس از ورود به ايران مجموعه پارك شفق در يوسف آباد تهران است كه مورد توجه عموم قرار گرفت. او از معماري گذشته ايران در كارهايش استفاده كرده. مصالح آن آجر است استفاده از طاق، سه دري، قوس، آجر، رواق به عنوان عناصری ار تاریخ معماری ایران در این کار شاخص است.
مجموعه موزه هنرهاي معاصر تهران از ديگر آثار اوست. به عقيده بسياري از منتقدين، این اثر يكي از بهترين آثار 90 سال گذشته ی معماري ایران است. از مفاهيم زيادي كه در معماري گذشته ايران وجود داشته در آن استفاده كرده از جمله: حياط مركزي، المان بادگیر كه از آن استفاده فرمال كرده به شكل نورگير. استفاده از مصالح سنتي در كنار مصالح مدرن: نماي سنگي دركنار بتن اكسپوز، از نكته هاي مهم ديگر اين كار، تناسبات انساني است، ساختمان افقي و كشيده است، مقوله سير كولاسيون اين موزه به خوبي حل شده و در نهايت هيچ مسير را به صورت تكراري بيننده طي نخواهد كرد .
مجموعه شهرك شوشتر نو: از ديگر آثار اوست كه باعث شد جايزه آقاخان را برنده شود. اين مجموعه در خوزستان و در مجاورت شهر شوشتر كهن واقع است. صنعت اصلي خوزستان قند و شكر است و این شهرک براي اسكان كارمندان و كارگران كارخانه نيشكر طراحي شد.
جايزه آقاخان: جايزه اي است كه فردي به نام آقا خان كه يكي از افراد مذهبي و سياسي است در فرقه اسماعيليه – او سرمايه دار عظيمي است – هر چند سال به بهترين بنايي كه در كشورهاي اسلامي ساخته مي شود، جايزه مي دهند در سال 1354 اين جايزه به كامران ديبا تعلق گرفت (به اين مجموعه ) افرادي نظير: ذاها حديد، فرانك گري، فرشيد موسوي از داوران جايزه آقاخان بوده اند. پروژه جداره سازي دروازه قرآن در شيراز كار مهرداد ايروانيان، پارك جمشيديه تهران، كار حسين پاسبان حضرت و فرهاد ابوضياء نيز جايزه آقاخان را برنده شده اند. شهرك شوشتر نو با الهام از شهرسازي قديم شوشتر و دزفول ساخته شده است. داراي مركز محله هاي 2 طبقه اي است كه خانمها در طبقه فوقاني قرار مي گرفتند، چه در مراسم شادي و چه در عزاداريها.
نماز خانه اي در محوطه موزه فرش تهران از ديگر آثار كامران ديباست. اولين نمونه اي است كه از شكاف نور به عنوان مهراب استفاده كرده. اين نمازخانه در اوج سادگي طراحي شده (موزه فرش كار دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان است) در كليساي نور تادائو آندو، در ضلع مهراب صليبي قرار داده كه نور از آن مي تابد، كامران ديبا قبل از او اين كار را نجام داده است. اين پروژه از دو مكعب تشكيل شده، مكعب داخلي رو به قبله چرخيده، دو شكاف در آن قرار دارد كه ضلع مهراب است. بسيار مينيماليستي و ساده طراحي شده .
شهرك دانشگاهي جندي شاپور در اهواز: از كارهاي ديگر كامران ديباست. اسم شركت آنها مهندسين مشاور داض بود. مخفف ديبا و امجد و ؟ بود. مجموعه هاي مسكوني كه جهت اساتيد طراحي كرد، فضاهاي سايه انداز در نماي جلو دارد. ساختمان اداري دانشگاه كه داراي حياط مركزي مسقف است و مسجد دانشگاه که او در اين ساختمان بدعت تازه اي آورد و گريو گنبد را تا پايين و روي زمين ادامه داد.
فرهنگسراي نياوران: از ديگر آثار اوست. رويكردي شبيه به موزه هنرهاي معاصر دارد. او جزء اولين كساني بود كه از سنگ مرمر براي نوررساني به محيط داخل با كيفيت متفاوت استفاده كرد. او در این پروژه از بتن اكسپوز بيشتر استفاده كرد. مجله معمار شماره 10 مجموعه آثار کامران دیبا را معرفی کرده است.
مهدي عليزاده: از حدود دهه 40 در معماري ايران حضور جدي داشت. در دوره اول كارهاي معماريش گرايش به معماري گذشته ايران داشت. بعد از انقلاب در خارج از ايران بود و با شركت هاي بزرگ دنيا همكاري مي كرد. مانند شركت som كه آسمان خراش در دنيا مي سازد. گرايش او بعد از انقلاب به سمت معماري هايتك است. حمامي در سر بندر، كه از شهرهاي خوزستان است، طراحي كرد. در آن فرم هاي گنبدي را با رويكرد مدرن نسبت به گنبدهاي معمولي استفاده کرده است. ساختمان شهرداري سربندر از ديگر كارهاي اوست. در آن از طاقها و حياط مركزي با رويكرد نوين استفاده كرد. او یکی از اولين آپارتمان های ضد زلزله با استراكچر فلزي در تهران را طراحي كرد که استراكچر آن اكسپوز است .
حيدر غيايي: به صورت مشترك با محسن فروغي ساختمان مجلس سنا را طراحي كردند. بعد از انقلاب به ساختمان مجلس اسلامي تبديل شد و اكنون مجلسي خبرگان رهبري است. شاخص ترين عنصر اين مجموعه زنجير عدل انوشيروان است. (در تاریخ آمده است که انوشيروان بسيار عادل بود و زنجيري را به در خانه آويزان كرده بود و هر كس به او ظلمي شده بود اجازه داشته در هر ساعت از شبانه روز آن را به صدا در آورد و انوشيروان به داد او رسيدگي ميكرد. (انوشيروان عادل) آقاي حيدر غيايي مفهوم زنجير عدل را به صورت كاملا انتزاعي استفاده کرده است. به صورت 2 ستون كه كاملا دكوراتيو هستند، به كار مي برد. هندسه، نظم و تقارن از مشخصه هاي كار او در دوران پست مدرن است. به دليل بي ذوقي سازمان صدا و سيماي ما سقف اين مجموعه تا به حال مورد توجه قرار نگرفته. اين سقف از بخشهاي مهم اين مجموعه است كه بسيار تكنولوژيك و خاص است كه فرانسويها آن را با تكنولوژي بسيار پيشرفته بتن ساختند. در همان زمان حدود 35-40 سال پيش جزو شاهكارهاي تكنولوژي به حساب آمد. با ظرافت و دقت اجرا شده. از آجر شيشه اي و بتن ساخته شده و نور را با كيفيت خاصي وارد فضاي داخل مي شد. سقف شيشه اي پارلمان مفهوم بسيار زياد را مي تواند داشته باشد، به عنوان مثال از سقف شيشه اي پارلمان آلمان، كه توسط نورمن فاستر طراحی شده است، و به گنبد رايشتاك معروف است، مردم مي توانند از بالا به كار نمايندگانشان نظارت داشته باشند. به نوعي تمثيل است به اين معني كه نور بر كار نمايندگان بتابد و كارهاي آنها شفاف و آشكار باشد، بي هيچ پنهان كاري.
حسین امانت: مجموعه شهياد (مجموعه آزادي فعلي) حدود سال 1347-1348 مسابقه اي برگزار شد كه معماران زيادي از سراسر دنيا شركت كردند كه در نهايت حسين امانت از معماران جوان ايراني برنده اين مسابقه شد. حسين امانت آیین بهاييت مقام بالایی داشت و فرد برجسته اي بود. او شاگر هوشنگ سيحون بود، اما مقام معنوی او آنقدر بالا بود كه گفته اند هوشنگ سيحون به محض حضور او در كلاس به احترام او از جا بلند مي شد . در زمان اين مسابقه هوشنگ سيحون رئيس شوراي شهر تهران بود، بعضي ها شايعه پراكني كردند كه به دليل اينكه او شاگرد سيحون بوده طرحش در اين مسابقه برنده شد، اما اين شايعه حقيقت نداشت و ملاك قبولي اين پروژه ارزشهاي نهفته درآن بود.
او در اين پروژه كه قرار بود نمادی باشد براي تاريخ معماري ايران، از دو المان كه در تاريخ معماري ايران بسيار كاربرد داشت استفاده کرد: قوس نيم بيض (قوس ساساني) و قوس جناغي (قوس پنج و هفت) در واقع او معماري ايران را با اين كار به دو دوره: 1- معماري ايران در دوران باستان و 2- معماري ايران در دوره اسلامي تقسيم کرد. اساس طراحي اين پروژه قوسها هستند. بخش اعظم اين مجموعه در زير میدان قرار دارد که امروز به نام فرهنگسراي آزادي است و داراي سينما، گالري، نمايشگاه است. ورودي با پله به زير دسترسی ايجاد مي كند. از طريق پله. به دليل مديريت نالايق آن خيلي فعال نيست. قوس بيض ساساني با يك كاربندي به قوس جناغي تبديل مي شود. اوايل صبح بيشتر قوس بيض ديده مي شود و هنگام غروب قوس جناغي آن بيشتر ديده مي شود. تكنيك ساخت آن بسيار پيشرفته توسط شركت خارجي با پيچييدگي خاص اجرا شده. سنگ هاي استفاده شده در بدنه آن به صورت غير مشابه برش خورده و چيده شده است. در درون كاربنديها انتزاعي از كاشيكاري قديم است با بيان مدرن پرشده. تناسبات طلايي و هندسه در آن مشهود است. در اوج كار آبنما قرار داده که نشانگر اهميت آب در فرهنگ ايران است. از مجموعه زيرين با 2 مرحله آسانسور مي توان به بام رفت و چشم انداز آن بسيار زيباست. 100 متر ارتفاع دارد و از ديگر كارهاي تكنولوژيك انجام شده در اين پروژه اینکه از سنگ گرانيت كوه الوند در همدان كه سنگ بسيار مقاومي است به عنوان قالب درجاي بتن استفاده شده قالب را خارج نكردند و اين باعث افزايش استحكام بنا شده استفاده. در فضاي زيرين برج از نورپردازي شاخصي استفاده شده و به تعبيري گفته اند حسين امانت از تعاليم بهاييت در طراحي مجموعه زيرين استفاده كرده كه شامل چند فضاي تو در تو مي باشد كه در آيين بهاييت عارفي كه مي خواهد به حق برسد بايد از چند مرحله عبور كند. حسين امانت در کانادا هم اكنون فعاليت معماری مي كند.
ساختمان سازمان ميراث فرهنگي تهران: در خيابان آزادي فعل، اين مجموعه با الهام از ساختار بازار ايراني ساخته شده. دربازارهاي ايراني 4 سوق وجود دارد كه آن 4 سوق فضاي تقسيم است به راسته هاي مختلف تقسيم مي شود. در اين پروژه پس از ورود به حياط مي رسيد و سپس به يك4 سوق و از آنجا تقسيم فضاها می شود. يك ساختمان ديگر بعد از انقلاب به اين مجموعه اضافه شده كه از كارهاي مهدي حجت و دكتر مي باشد. هندسه، نظم و سلسه مراتب در اين بنا مشهود است. پنجره در عمقي نشسته كه نور متفاوتي را به داخل بدهد و در واقع شفافيت دوران مدرن در اين بنا به حداقل رسيده.
موزه ملي ايران که در نزديكي مقبره كورش هخامنشي قرار دارد از ديگر كارهاي اوست كه متاسفانه به پايان نرسيده و فقط اسكلت بتني آن اجرا شده و تاكنون متوقف مانده. تمام معماري آن زير زمين است به دليل اينكه از خط افق مقبره كورش فراتر نرود و به نحوي احترام مقبره كورش حفظ شود در آن از ديوارهاي كج بتني استفاده كرده است.
نادر اردلان: او دردانشگاه هاروارد معماري را آموخت و فارق التحصيل شد. قبل از بازگشت به ايران با همكاري همسرش لاله بختيار،كتاب "حس وحدت" را نوشتند. اين كتاب توسط دانشگاه MIT چاپ شد. آنها با الهام از سنت و مسائل فلسفي اين كتاب را نوشتند. لاله بختیار در فلسفه تخصص داشت و به او كمك فراواني كرد. پس از بازگشت به ايران توسط بنياد فرح حمايت شد و آثار شاخصي به او محول شد. مجموعه مركز مديريت دولتي كه تحت عنوان شعبه دانشگاه هاروارد در تهران تاسيس شد، ازكارهاي نادر اردلان است. حبیب لاجوردی، يكي از سرمايه داران آن زمان، تصميم گرفت مرکزی جهت مديران كارخانه هايش در ايرن به نام "مرکز مدیریت دولتی" تاسيس كند. او با عقد قرار دادي با دانشگاه هاروارد ترتيبي داد تا این مرکز جهت تربيت مديران كارخانه هايش در ايران تاسيس شود. اكنون دانشگاه امام جعفر صادق نام گرفته در نزديكي پل مديريت تهران. داراي ساختار باغ ايراني است او 4 باغي طراحي كرده كه در وسط آن كتابخانه اي شبيه به كوشك وجود دارد. در پيرامون آن اقامتگاه دانشجويان را به شكل 6 ضلعي با حياط مركزي طراحي كرد. سيستم طراحي اين پروژه بر اساس سيستم آموزش حوزه هاي علميه است و برخلاف سيستم آموزش مدرن كه دانشجويان به صورت رديفي مي نشينند و به مدرس توجه مي كنند. او اين سيستم را گذاشته كه دانشجويان به صورت حلقوي مي نشينند و استاد يكي از اعضاي اين حلقه است و مدرس متكلم وحده نيست. بسيار از رنگ و بوي معماري ايران در اين بنا استفاده كرده،آجر، طاق و قوس. او دريك سوئيت اقامت دانشجويان توسط نور گيري از پنجره، اتاق را به 2 قسمت مساوي تقسيم كرده . قبل از انقلاب 2 سال اين دانشگاه فعاليت كرد و اساتيد استادان پروازي از هاروارد مي آمدند و تدريس مي كردند 50-60 نفر كه از اين دانشگاه فارق التحصيل شده اند اكنون جزء برترين مديران كشور هستند.
نادر اردلان سالها در دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان كار مي كرد برجهای سامان را نادر اردلان طراحي كرد، اما به اسم دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان تمام شد. به همين دليل از اين دفتر جدا مي شو.د سپس نادر اردلان و يحيي فيوضي شركتي به نام ماندالا تاسيس مي كنند. يكي از كارهاي مهندسين مشاور ماندالا، كانون پرورش فكري كودكان در خيابان حجاب كنوني، كمي پايين تر از هتل لاله است. قبل از انقلاب طراحي شد و در حدود سال 1375 اجرا شد. مجموعه دانشگاه بوعلي سيناي همدان از ديگر كارهاي مهندسين مشاور ماندالا است.
ساختمان كانون پرورش فكري كودكان، که ساختار آن بر اساس بازار ايراني است، داراي يك سرسرا ، دو راسته بازار كه در دو طرف آن غرفه هاي فروش محصولات فرهنگي كودكان است. نورهايي كه از سقف مي آيد، رواقها بسيار حس بازار ايران را تداعي مي كند و زياد با كودكان در ارتباط نيست.
يحيي فيوضي: او پس از انقلاب به دلايل مشكلات سياسي مجبور به خروج از ايران شد و در سال 1376 رياست جمهوري آقاي خاتمي تصميم به ساخت محلي براي برگزاري اجلاس سران كشورهاي اسلامي در زمان كوتاهي گرفت. پيشنهاد طراحي اين پروژه توسط يكي از شاگردان او به يحيي فيوضي داده مي شود و به دليل كم بودن زمان، عمليات طراحي و اجرا به صورت همزمان انجام شد. يحيي فيوضي قبل از انقلاب طرحي با نام مركز موسيقي تهران انجام داد كه گنبد طراحي شده آن را براي ساختمان اجلاس استفاده كرد. گنبد آن مخروطي بود كه محورش به سمت يكي از اضلاع تغيير جهت داده بود. مخروط ناقص بود.
این پروژه رنگ و بوی معماری ایرانی را کاملا در خود جای داده. استفاده از آجر، هندسه و نظم در آن مشهود است. از روزنه هایی که در معماری بازارها وجود دارد، که آنرا هورنو می نامند، الهام گرفته و این روزنه ها را تکثیر کرد. و هنگامیکه نور وارد می شود به دلیل همپوشانی نورها سایه ای نمی بینیم و در طول روز نیازی به روشنایی مصنوعی ندارد. بسیاری از اجناس مورد استفاده از خارج کشور وارد شد. از ویژگیهای مهم این پروژه این است که در سال 76 از سیستم درای وال (که هم اکنون توسط شرکت کناف و ... تولید می شود) در بدنه این مجموعه استفاده شده. دور ستونها آجر شیشه ای استفاده کرده که حالت معلق بودن سقف را تداعی می کند.
علی اکبر صارمی: دکترای معماری را از امریکا گرفته. استاد راهنمای او لویی کان بوده. لویی کان تاثیر زیادی بر معماران معاصر داشت، از جمله نادر اردلان، یحیی فیوضی،کامران دیبا، علی اکبر صارمی تحت تاثیر او بودند. ویلایی که صارمی در شمال طراحی کرده برای خودش، با الهام از 5 معمار نیویورکی طراحی شده است. از آثار معروف او خانه افشار است که قبل از انقلاب طراحی شده است. این خانه هم تحت تاثیر 5 معمار نیویورکی انجام داده (5 معمار نیویورکی بحث عمق فضایی در کارهایشان بسیار مطرح بود) در این پروژه فضاها لایه لایه است و دید به عمق فضا نفوذ می کند، استراکچراکسپوز (نمایان ) است، استفاده از آجر، تداعی کننده خانه های قدیمی ایران با سایه روشنها و پرو خالی ها می باشد، عده ای کارهای صارمی قبل از انقلاب را بیشتر می پسندند و کارهای بعد از انقلاب او را قوی نمی دانند.
فرهاد احمدی: او دو دوره کاری دارد در یک دوره کاری گرایش به سمت پست مدرنیسم داشت و در دوره ي دیگر گرایش به هایتک و اکوتک و پایداری .
مجموعه فرهنگی سینمایی دزفول: که جهت جایزه آقاخان کاندید شد اما رتبه نیاورد. در سالهای 72-71 ساخته شد. در آن از المانهای معماری گذشته ایران استفاده شده، به عنوان مثال: استفاده از بادگیر عملکرد نورگیر، قوسها، حیاط مرکزی و گنبد همه و همه در آن جا داده شده. در این بنا او حتی برای راندو از تکتنیکهایی که در مینیاتور ایرانی وجود داشت، استفاده کرده است.
هادی میرمیران: به نظرم زندگی کاری او به دو بخش تقسیم می شود: 1- قبل از آشنایی با بهرام شیردل 2- بعد از آشنایی با بهرام شیردل.
در دوره اول شیفته معماری ایران بود و سالها در اصفهان رئیس طراحی شرکت فولاد مبارکه اصفهان بود. مهندسین مشاور نقش جهان پارس را تاسیس کرد در تهیه طرح جامع اصفهان نقش داشت تا سال 74 گرایش به معماری گذشته ی ایران داشت. در دوره دوم از مفاهیم معماری ایران در قالب فرم های امروزی و جدید استفاده می کرد. بعد ازپروژه کتابخانه ملی وارد دوره دوم شد .
مجموعه فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران: سال 1374 مسابقه ی فرهنگستانهای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. طرح هادی میرمیران از مهندسین مشاور نقش جهان پارس رتبه اول را کسب کرد اما به دلیل دخالت مقامات حکومتی، طرح اول اجرا نشد و طرح چهارم پذیرفته شد (کار مهندسین مشاور نقش) در آن زمان تشخیص دادند که این طرح با معیارهای اسلامی مغایرت دارد. میرمیران از عناصر معمای گذشته ایران در این پروژه استفاده کرده بود. از جمله: پلکان تخت جمشید، فرم 4 طاقی، تالار ستوندار، حیاط مرکزی، صفه. دارای سه برج برای ساختمان اصلی سه فرهنگستان جمهوری اسلامی است: 1- فرهنگستان ادب 2- فرهنگستان هنر 3- فرهنگستان علوم. بعد به صورت نمادین آنها را در بالا به هم وصل می کند و کتابخانه مرکزی را در بالا قرار می دهد که به صورت مشترک استفاده شود. این سه برج را بصورت نمادین سدی در برابر هجوم فرهنگ غرب می داند. اين بنا را با الهام از مسجد کاج در اصفهان طراحی کرده بود. این مسجد در حال حاضر تخریب شده و از بقایای آن می توان این الهام را فهمید. (فصلنامه شارستان شماره 3-4)
در زمان ریاست جمهوری آقای رفسنجانی، دستور ساخت مرکز اسناد ریاست جمهوری در رفسنجان را صادر کرد ! میر میران آن را طراحی کرد یک دیوار با یک فرم مخروط بود، این ساختار دقیقا در یخچالهای مناطق کویری موجود است (برفها را در کنار دیوار جمع می کردند. و از سایه دیوار برای جلوگیری از آب شدن آنها استفاده می کردند سپس برفها را به داخل یخچال می بردند) در دولت بعدی ضرورت وجود مرکز اسناد ریاست جمهوری در رفسنجان مورد تردید قرار گرفت و این طرح به سفارش خانواده ی رفسنجانی به ورزشگاه تغییر کرد. با اینکه عملکرد تغییر کرد اما میرمیران فرم پروژه را تغییر نداد. میرمیران معتقد بود عملکرد خیلی مهم نیست و بر فرم تاکید می کرد و در تضاد با شعار "فرم از عملکرد تبعیت می کند" قرار داشت. پروژه دارای 2 استخر است. یک استخر در فضای باز و دیگری در فضای بسته -2 سالن دارد یکی سالن کشتی و دیگری سالن ورزشهای رزمی. استراکچر بتنی است.
پرویز موید عهد: ساختمان اداری دفتر کار نمایندگان مجلس توسط پرویز موید عهد طراحی شد. او سالها استاد دانشکده هنرهای زیبای تهران بود، بهایی بود و بعد از انقلاب از ایران خارج شد، هنگام ساخت مصلی تهران توسط یکی از دانشجویان، او دعوت به طراحی این مصلی می شود. این بنا نقطه تاریکی در تاریخچه کارهای اوست. تناسبات ندارد. اما در آن از المان های معماری گذشته بسیار استفاده نموده است.
ساختمان جدید مجلس شورا اسلامی: طرح اولیه آن قبل از انقلاب توسط دفتر سردار افخمی و همکاران انجام شد اما با انقلاب متوقف شد در سال 74-73 دوباره تصمیم به ساخت آن گرفته شد. آقای عبدالرضا ذکایی که قبل از انقلاب در دفتر سردار افخمی مشغول به کار بود، و بعد از انقلاب مهندسین مشاور پل میر را تشکیل داد، طراحی این پروژه به او محول شد و او هم بر اساس همان طرح قبلی سردار افخمی، طراحی را مجددا انجام داد. نقدهای زیادی راجع به آن شد از جمله: هرمی که کار شده بی ارتباط با معماری ایران است. عظمت گرایی آن خیلی زیاد است. انسان را تحقیر می کند، مقیاس انسانی ندارد. سطح این بنا قرار بود شیشه ای باشد که با مخالفت وزارت اطلاعات مصالح آن به سنگ تغییر یافت. این پروژه رویکردی دیکتاتور گونه دارد در آن نقطه شاخصی وجود دارد همه نقطه ها به آن ختم شده . یکی از ستونهای آن که در پشت سر ریاست مجلس قرار دارد، اساس سازه است و ساختمان به نوعی سازه تک محوری را داراست.
ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران: قبل از انقلاب مسابقه ای برای آن برگزار شد یک مهندسین مشاور آلمانی به نام فن گرکان و همکاران برنده شد. با انقلاب به اجرا نرسید. رویکردی پست مدرنیستی داشت و البته مقیاس انسانی. ساختمان کاملا افقی است. حیاط مرکزی و مفاهیم معماری ایران در آن رعایت شده.
بعد از انقلاب هم مسابقه ای میان چند مهندسین مشاور ایران برگذار می کنند. مهندسین مشاوری نظیر نقش جهان پارس، مشاور نقش، دکتر صارمی، فرهاد احمدی، پیر راز و .... طرح مهندسین مشاور پیر راز که توسط یوسف شریعت زاده طراحی شده بود، برنده می شود. این طرح هم دارای مقیاس انسانی است، ساختمان کاملا افقی طراحی شده، سازه بتنی را دارد، استعاره ای از قوسهای معماری گذشته در آن وجود. نمای آجر، بتن اکسپوز. از نقدهایی که به این پروژه شده اینست که: خوانایی عملکردی ندارد و بازدید کننده برای اولین بار سردرگم می شود.
از دهه 40 خورشیدی در ايران گرايشات پست مدرنيستي به وجود آمد. به دليل تمايلات ناسيوناليستي رضا شاه و اينكه خاندان پهلوي به نوعي به تاريخ قبل از اسلام در ايران وصل شوند (هخامنشيان يا ساساني) نوعي نگاه به گذشته و عزت و احترام براي معماري گذشته حاكم بود. در آثار ايران در دوره مدرن نيز نگاه به گذشته در معماري به خوبي مشهود است. مثلا در كارهاي هوشنگ سيحون نوعي نگاه به گذشته وجود داشت با اينكه در اوج معماري مدرن بود، يا كارهاي ماركوف يا كارهاي كريم طاهرزاده بهزاد. اين معماران به معماري گذشته نگاه مي كردند كه ما نام آنها را نئوكلاسيك نهاديم. اما در واقع ريشه هاي نگاه به گذشته از زمان پهلوي اول به معماري ايران وارد شد. اتفاق ديگري در ايران رخ داد كه باعث تقويت حس ملی گرایی شد، كودتاي 28 مرداد بود. پس از آن مردم دچار سرخوردگي شدند. پیش از آن ، دكتر محمد مصدق توانست حكومتي بر مبناي دموكراسي بنا نهد و ايران قدرت گرفت و صنعت نفت ملي شد و دست انگلستان از صنعت نفت ايران قطع شد، انگلستان ضربه اي اساسی خورد. تنها دوراني است كه مردم ايران رنگ آزادي را به معناي واقعي ديد دوران 8-9 ماهه حكومت دکتر محمد مصدق بود. پس از كودتاي 28 مرداد مردم ايران سرخورده شدند، مخصوصا روشنفكران و هنرمندان. در اوايل دهه 40 جرياني در هنر ايران رخ داد كه گرايش پست مدرن داشت. دراين راستا شاعراني نظير: شاملو و اخوان ثالث نوعي اميد تازه را در خون مردم تزريق كردند. توسط اشعارشان. اين گرايش تقريبا همزمان مي شود با جريان پست مدرنيست در دنيا (1340 مصادف با 1960) تعدادي از هنرمندان ايراني براي تحصيل به امريكا و اروپا رفته بودند به ايران بازگشتند.
حسين زنده رودي: لقب شارل دارد. در فرانسه زندگي مي كند و بسيار تاثير گذار بود در نقاشي نوگراي ايران به سمت جريانهاي پست مدرن. او جدول اعداد و رمزها را در كارهاش قرار داد و با آنها تركيب بندي هاي مدرن پديد آورد. ديگر نقاشي يك صحنه رئاليستي نبود، بلكه يك صحنه آبستره و انتزاعي شد. او در دوره اي نقاشي هايش را با سياه مشق هاي خطاطي انجام داد و تركيب هاي مدرني از همان خوشنويسي سنتي ايجاد كرد.
محمد احصايي: از نقاشان معتبر ايران هستند كه تحت تاثير كارهاي زنده رودي نقاشيهايي الهام گرفته از سياه مشق هاي خطاطي به شكل انتزاعي ترسيم كرده است.
آيدين آغداشلو: از نقاشان برجسته معاصر ايران است. او توسط بنياد فرح پهلوي بورس دريافت كرد و براي تحصيل به انگلستان رفت و دوره تخصصي شناخت و مرمت آثار هنری باستاني گذارند. او جزء برترين صاحب نظران عرصه آثار عتیقه است. قبل از انقلاب او سال ها رئيس موزه رضا عباسي در تهران بود و تمام آثار رضا عباسي را مرمت كرد به نحوي كه مرمت آن قابل تشخيص نيست. تبحر او در مرمت مثال زدني است. او نيز بحث پست مدرنيست را در نقاشيهايش دنبال می کند و به نحوي آشفتگي انسان امروز را بيان مي كند. مجموعه آثار او تحت عنوان "خاطرات انهدام" مورد بحث امروز است. در اين مجموعه سعي مي كند برخورد كانسپتچوال مي كند با آثار هنري، يعني تعدادي آثار مشهور جهان غرب را مي كشد و عمدا آنها را تخريب مي كند. مثلا روي چشم هاي اين نقاشي ها دوپاره مينايتور ايراني را ترسيم مي كند. این اثر او در دوران جنگ و هنگاميكه خرمشهر به دست دشمن افتاد ترسيم شده. او در واقع در كارهايش از نوعي كلاژ استفاده می کند.
بعد از اينكه فرح پهلوي همسر شاه ايران شد. به دليل اينكه او دانشجوي سال دوم رشته معماري در فرانسه بود و با هنر آشنا بود، بسياري از هنرمندان ایران را حمايت می کرد و همين باعث تحولی عظيم در هنر ايران آنزمان شد.
پرويز كلانتري: او برادر ايرج كلانتري معمار مطرح ايراني است (مهندسين مشاور باوند) كه نقش زيادي در معماري 30 سال اخير داشتند. پرويز كلانتري بحث جديدي با عنوان نقاشي بر روي كاهگل را مطرح مي كند. در نقاشي در واقع نوعي رهايي از بوم را به ارمغان مي آورد. موضوع نقاشيهاي او عمدتا معماري ايران است (نقاشي معماري ماسوله) به نوعي مدرنيته را با سنت درهم مي آميزد.
انجمن خروس جنگي: در نقاشي ايران دهه 40 مكتبي تحت عنوان مكتب خروس جنگي به وجودآمد. يك عده از نقاشان ايراني كه به فرانسه رفتند پس از بازگشت به ايرا ن قد علم مي كنند علیه نقاشي هاي آن روز و نقد های جدی می نویسند. يكي از اعضاي برجسته اين گروه استاد جليل ضياءپور بود. آنها مدتي نشريه اي به نام خروس جنگي داشتند كه نقدهاي بسيار تند و تيزي راجع به سيستم هنري ايران مي نوشتند. از دل اين مكتب خروس جنگي، مكتب سقاخونه به وجود آمد. اين مكتب (سقا خانه) استفاده از المانهاي گذشته را رايج كرد: قفل، زنجير،دخيل، شمع، دست نمادين حضرت عباس و شبكه هاي توري سقاخونه كه دستمايه الهام براي يك جريان نوگرا در نقاشي ايران شد كه منتقدين نام آن را مكتب سقا خونه گذاشتند. به عنوان مثال: حسين زنده رودي، مسعود عربشاهي جزء اين مكتب بودند. کار نقاشان مكتب سقاخونه جنبه انتزاعي داشت. كارهايشان و خيلي ذغدغه مردم و جامعه را نداشتند. احسان یارشاطر در نقدی که بر نقاشی نوگرای ایران نوشته بر این مسئله تاکید نموده است. بهمن محصص هم از نقاشان مطرح ايران است كه نقدهاي شديدي نسبت به ماشيني شدن زندگي و به خصوص تاثير زياد مقولات جنسي در زندگي مدرن داشت.
فرح اصولي: نقاشی است كه تركيب سنت و مدرنيته را در نقاشی هایش مطرح کرده است. او اساس کارش را بر نقاشيهاي موندريان قرار میدهد و آنرا با صحنه هاي از مينياتور ايراني تركيب مي كند.
پرويز تناولي: استاد مجسمه سازي ايران. او احياگر مجسمه سازي معاصر ايران است. در قبل از اسلام مجسمه سازي د رايران بسيار رواج داشته (6000 سال پيش تا اسلام مانند مجسمه هایی که در تخت جمشيد دیده ایم.) بعد از اسلام، مجسمه سازی به دليل مسائل شرعي و جلوگيري از بت پرستي منسوخ شد. مجمسمه سازي حرام اعلام شد. يكي از دلايل پيشرفت خوشنويسي در ايران ممنوعيت مجسمه سازي بود. او اولين كسي بود كه مجسمه سازي را در ايران بعد از ممنوعيتش مطرح كرد. او در اواخر دهه 30 و اوايل دهه 40 به صورت جدي به عنوان مجسمه ساز مطرح مي شود. او فرهاد را كه در اشعار نظامي مشهور بود و به عشق شيرين كوه را مي كند، پدر مجسمه سازي ايران معرفي مي كند و مجسمه اي با نقش فرهاد كوهكن توليد مي كند. او از بنياد فرح پهلوي بورس دريافت مي كند و به ايتاليا مي رود و دوره تخصصي مجسمه سازي با برنز را مي گذراند و يك كارگاه كامل و مجهز مجسمه سازي با برنز براي او در كرج خريداري مي شود و بسيار مورد حمايت قرار مي گيرد. او جزء برترين مجسمه سازان ايران و مطرح در سطح جهانيست. اكثر مضامين كارهاش را از تاريخ و فرهنگ گذشته ايران گرفته مانند: تخت گاه داريوش، پرويز تناولي در دوره اي از كارش بحثي به نام «هيچ» را مطرح مي كند كه بار معنايي و مفهومي زيادي دارد و چندين سال اين مقوله را در آثارش مطرح مي كند. مانند: قفس هيچ و قفس هيچ. در پارك شفق تهران، مجموعه فرهنگي نياورن، تئاتر شهر مجسمه هایی از آثار او قرار دارد.
همه اشخاص ذكر شده در بالا به نوعي در جنبش پست مدرن ايران قرار مي گيرند، يعني نگاه به گذشته را در كارهاشان داشتند.
كامران طباطبائي ديبا: او پسر عموي فرح ديبا بوده و به دليل روابطي كه با دربار داشت مجبور به ترك ايران شد. پیش از انقلاب بسيار در بنياد فرح نفوذ داشت. او در آمريكا تحصيل كرد. و بعد به ايران بازگشت. وي اكنون در اسپانيا زندگي مي كند. اولين كار او پس از ورود به ايران مجموعه پارك شفق در يوسف آباد تهران است كه مورد توجه عموم قرار گرفت. او از معماري گذشته ايران در كارهايش استفاده كرده. مصالح آن آجر است استفاده از طاق، سه دري، قوس، آجر، رواق به عنوان عناصری ار تاریخ معماری ایران در این کار شاخص است.
مجموعه موزه هنرهاي معاصر تهران از ديگر آثار اوست. به عقيده بسياري از منتقدين، این اثر يكي از بهترين آثار 90 سال گذشته ی معماري ایران است. از مفاهيم زيادي كه در معماري گذشته ايران وجود داشته در آن استفاده كرده از جمله: حياط مركزي، المان بادگیر كه از آن استفاده فرمال كرده به شكل نورگير. استفاده از مصالح سنتي در كنار مصالح مدرن: نماي سنگي دركنار بتن اكسپوز، از نكته هاي مهم ديگر اين كار، تناسبات انساني است، ساختمان افقي و كشيده است، مقوله سير كولاسيون اين موزه به خوبي حل شده و در نهايت هيچ مسير را به صورت تكراري بيننده طي نخواهد كرد .
مجموعه شهرك شوشتر نو: از ديگر آثار اوست كه باعث شد جايزه آقاخان را برنده شود. اين مجموعه در خوزستان و در مجاورت شهر شوشتر كهن واقع است. صنعت اصلي خوزستان قند و شكر است و این شهرک براي اسكان كارمندان و كارگران كارخانه نيشكر طراحي شد.
جايزه آقاخان: جايزه اي است كه فردي به نام آقا خان كه يكي از افراد مذهبي و سياسي است در فرقه اسماعيليه – او سرمايه دار عظيمي است – هر چند سال به بهترين بنايي كه در كشورهاي اسلامي ساخته مي شود، جايزه مي دهند در سال 1354 اين جايزه به كامران ديبا تعلق گرفت (به اين مجموعه ) افرادي نظير: ذاها حديد، فرانك گري، فرشيد موسوي از داوران جايزه آقاخان بوده اند. پروژه جداره سازي دروازه قرآن در شيراز كار مهرداد ايروانيان، پارك جمشيديه تهران، كار حسين پاسبان حضرت و فرهاد ابوضياء نيز جايزه آقاخان را برنده شده اند. شهرك شوشتر نو با الهام از شهرسازي قديم شوشتر و دزفول ساخته شده است. داراي مركز محله هاي 2 طبقه اي است كه خانمها در طبقه فوقاني قرار مي گرفتند، چه در مراسم شادي و چه در عزاداريها.
نماز خانه اي در محوطه موزه فرش تهران از ديگر آثار كامران ديباست. اولين نمونه اي است كه از شكاف نور به عنوان مهراب استفاده كرده. اين نمازخانه در اوج سادگي طراحي شده (موزه فرش كار دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان است) در كليساي نور تادائو آندو، در ضلع مهراب صليبي قرار داده كه نور از آن مي تابد، كامران ديبا قبل از او اين كار را نجام داده است. اين پروژه از دو مكعب تشكيل شده، مكعب داخلي رو به قبله چرخيده، دو شكاف در آن قرار دارد كه ضلع مهراب است. بسيار مينيماليستي و ساده طراحي شده .
شهرك دانشگاهي جندي شاپور در اهواز: از كارهاي ديگر كامران ديباست. اسم شركت آنها مهندسين مشاور داض بود. مخفف ديبا و امجد و ؟ بود. مجموعه هاي مسكوني كه جهت اساتيد طراحي كرد، فضاهاي سايه انداز در نماي جلو دارد. ساختمان اداري دانشگاه كه داراي حياط مركزي مسقف است و مسجد دانشگاه که او در اين ساختمان بدعت تازه اي آورد و گريو گنبد را تا پايين و روي زمين ادامه داد.
فرهنگسراي نياوران: از ديگر آثار اوست. رويكردي شبيه به موزه هنرهاي معاصر دارد. او جزء اولين كساني بود كه از سنگ مرمر براي نوررساني به محيط داخل با كيفيت متفاوت استفاده كرد. او در این پروژه از بتن اكسپوز بيشتر استفاده كرد. مجله معمار شماره 10 مجموعه آثار کامران دیبا را معرفی کرده است.
مهدي عليزاده: از حدود دهه 40 در معماري ايران حضور جدي داشت. در دوره اول كارهاي معماريش گرايش به معماري گذشته ايران داشت. بعد از انقلاب در خارج از ايران بود و با شركت هاي بزرگ دنيا همكاري مي كرد. مانند شركت som كه آسمان خراش در دنيا مي سازد. گرايش او بعد از انقلاب به سمت معماري هايتك است. حمامي در سر بندر، كه از شهرهاي خوزستان است، طراحي كرد. در آن فرم هاي گنبدي را با رويكرد مدرن نسبت به گنبدهاي معمولي استفاده کرده است. ساختمان شهرداري سربندر از ديگر كارهاي اوست. در آن از طاقها و حياط مركزي با رويكرد نوين استفاده كرد. او یکی از اولين آپارتمان های ضد زلزله با استراكچر فلزي در تهران را طراحي كرد که استراكچر آن اكسپوز است .
حيدر غيايي: به صورت مشترك با محسن فروغي ساختمان مجلس سنا را طراحي كردند. بعد از انقلاب به ساختمان مجلس اسلامي تبديل شد و اكنون مجلسي خبرگان رهبري است. شاخص ترين عنصر اين مجموعه زنجير عدل انوشيروان است. (در تاریخ آمده است که انوشيروان بسيار عادل بود و زنجيري را به در خانه آويزان كرده بود و هر كس به او ظلمي شده بود اجازه داشته در هر ساعت از شبانه روز آن را به صدا در آورد و انوشيروان به داد او رسيدگي ميكرد. (انوشيروان عادل) آقاي حيدر غيايي مفهوم زنجير عدل را به صورت كاملا انتزاعي استفاده کرده است. به صورت 2 ستون كه كاملا دكوراتيو هستند، به كار مي برد. هندسه، نظم و تقارن از مشخصه هاي كار او در دوران پست مدرن است. به دليل بي ذوقي سازمان صدا و سيماي ما سقف اين مجموعه تا به حال مورد توجه قرار نگرفته. اين سقف از بخشهاي مهم اين مجموعه است كه بسيار تكنولوژيك و خاص است كه فرانسويها آن را با تكنولوژي بسيار پيشرفته بتن ساختند. در همان زمان حدود 35-40 سال پيش جزو شاهكارهاي تكنولوژي به حساب آمد. با ظرافت و دقت اجرا شده. از آجر شيشه اي و بتن ساخته شده و نور را با كيفيت خاصي وارد فضاي داخل مي شد. سقف شيشه اي پارلمان مفهوم بسيار زياد را مي تواند داشته باشد، به عنوان مثال از سقف شيشه اي پارلمان آلمان، كه توسط نورمن فاستر طراحی شده است، و به گنبد رايشتاك معروف است، مردم مي توانند از بالا به كار نمايندگانشان نظارت داشته باشند. به نوعي تمثيل است به اين معني كه نور بر كار نمايندگان بتابد و كارهاي آنها شفاف و آشكار باشد، بي هيچ پنهان كاري.
حسین امانت: مجموعه شهياد (مجموعه آزادي فعلي) حدود سال 1347-1348 مسابقه اي برگزار شد كه معماران زيادي از سراسر دنيا شركت كردند كه در نهايت حسين امانت از معماران جوان ايراني برنده اين مسابقه شد. حسين امانت آیین بهاييت مقام بالایی داشت و فرد برجسته اي بود. او شاگر هوشنگ سيحون بود، اما مقام معنوی او آنقدر بالا بود كه گفته اند هوشنگ سيحون به محض حضور او در كلاس به احترام او از جا بلند مي شد . در زمان اين مسابقه هوشنگ سيحون رئيس شوراي شهر تهران بود، بعضي ها شايعه پراكني كردند كه به دليل اينكه او شاگرد سيحون بوده طرحش در اين مسابقه برنده شد، اما اين شايعه حقيقت نداشت و ملاك قبولي اين پروژه ارزشهاي نهفته درآن بود.
او در اين پروژه كه قرار بود نمادی باشد براي تاريخ معماري ايران، از دو المان كه در تاريخ معماري ايران بسيار كاربرد داشت استفاده کرد: قوس نيم بيض (قوس ساساني) و قوس جناغي (قوس پنج و هفت) در واقع او معماري ايران را با اين كار به دو دوره: 1- معماري ايران در دوران باستان و 2- معماري ايران در دوره اسلامي تقسيم کرد. اساس طراحي اين پروژه قوسها هستند. بخش اعظم اين مجموعه در زير میدان قرار دارد که امروز به نام فرهنگسراي آزادي است و داراي سينما، گالري، نمايشگاه است. ورودي با پله به زير دسترسی ايجاد مي كند. از طريق پله. به دليل مديريت نالايق آن خيلي فعال نيست. قوس بيض ساساني با يك كاربندي به قوس جناغي تبديل مي شود. اوايل صبح بيشتر قوس بيض ديده مي شود و هنگام غروب قوس جناغي آن بيشتر ديده مي شود. تكنيك ساخت آن بسيار پيشرفته توسط شركت خارجي با پيچييدگي خاص اجرا شده. سنگ هاي استفاده شده در بدنه آن به صورت غير مشابه برش خورده و چيده شده است. در درون كاربنديها انتزاعي از كاشيكاري قديم است با بيان مدرن پرشده. تناسبات طلايي و هندسه در آن مشهود است. در اوج كار آبنما قرار داده که نشانگر اهميت آب در فرهنگ ايران است. از مجموعه زيرين با 2 مرحله آسانسور مي توان به بام رفت و چشم انداز آن بسيار زيباست. 100 متر ارتفاع دارد و از ديگر كارهاي تكنولوژيك انجام شده در اين پروژه اینکه از سنگ گرانيت كوه الوند در همدان كه سنگ بسيار مقاومي است به عنوان قالب درجاي بتن استفاده شده قالب را خارج نكردند و اين باعث افزايش استحكام بنا شده استفاده. در فضاي زيرين برج از نورپردازي شاخصي استفاده شده و به تعبيري گفته اند حسين امانت از تعاليم بهاييت در طراحي مجموعه زيرين استفاده كرده كه شامل چند فضاي تو در تو مي باشد كه در آيين بهاييت عارفي كه مي خواهد به حق برسد بايد از چند مرحله عبور كند. حسين امانت در کانادا هم اكنون فعاليت معماری مي كند.
ساختمان سازمان ميراث فرهنگي تهران: در خيابان آزادي فعل، اين مجموعه با الهام از ساختار بازار ايراني ساخته شده. دربازارهاي ايراني 4 سوق وجود دارد كه آن 4 سوق فضاي تقسيم است به راسته هاي مختلف تقسيم مي شود. در اين پروژه پس از ورود به حياط مي رسيد و سپس به يك4 سوق و از آنجا تقسيم فضاها می شود. يك ساختمان ديگر بعد از انقلاب به اين مجموعه اضافه شده كه از كارهاي مهدي حجت و دكتر مي باشد. هندسه، نظم و سلسه مراتب در اين بنا مشهود است. پنجره در عمقي نشسته كه نور متفاوتي را به داخل بدهد و در واقع شفافيت دوران مدرن در اين بنا به حداقل رسيده.
موزه ملي ايران که در نزديكي مقبره كورش هخامنشي قرار دارد از ديگر كارهاي اوست كه متاسفانه به پايان نرسيده و فقط اسكلت بتني آن اجرا شده و تاكنون متوقف مانده. تمام معماري آن زير زمين است به دليل اينكه از خط افق مقبره كورش فراتر نرود و به نحوي احترام مقبره كورش حفظ شود در آن از ديوارهاي كج بتني استفاده كرده است.
نادر اردلان: او دردانشگاه هاروارد معماري را آموخت و فارق التحصيل شد. قبل از بازگشت به ايران با همكاري همسرش لاله بختيار،كتاب "حس وحدت" را نوشتند. اين كتاب توسط دانشگاه MIT چاپ شد. آنها با الهام از سنت و مسائل فلسفي اين كتاب را نوشتند. لاله بختیار در فلسفه تخصص داشت و به او كمك فراواني كرد. پس از بازگشت به ايران توسط بنياد فرح حمايت شد و آثار شاخصي به او محول شد. مجموعه مركز مديريت دولتي كه تحت عنوان شعبه دانشگاه هاروارد در تهران تاسيس شد، ازكارهاي نادر اردلان است. حبیب لاجوردی، يكي از سرمايه داران آن زمان، تصميم گرفت مرکزی جهت مديران كارخانه هايش در ايرن به نام "مرکز مدیریت دولتی" تاسيس كند. او با عقد قرار دادي با دانشگاه هاروارد ترتيبي داد تا این مرکز جهت تربيت مديران كارخانه هايش در ايران تاسيس شود. اكنون دانشگاه امام جعفر صادق نام گرفته در نزديكي پل مديريت تهران. داراي ساختار باغ ايراني است او 4 باغي طراحي كرده كه در وسط آن كتابخانه اي شبيه به كوشك وجود دارد. در پيرامون آن اقامتگاه دانشجويان را به شكل 6 ضلعي با حياط مركزي طراحي كرد. سيستم طراحي اين پروژه بر اساس سيستم آموزش حوزه هاي علميه است و برخلاف سيستم آموزش مدرن كه دانشجويان به صورت رديفي مي نشينند و به مدرس توجه مي كنند. او اين سيستم را گذاشته كه دانشجويان به صورت حلقوي مي نشينند و استاد يكي از اعضاي اين حلقه است و مدرس متكلم وحده نيست. بسيار از رنگ و بوي معماري ايران در اين بنا استفاده كرده،آجر، طاق و قوس. او دريك سوئيت اقامت دانشجويان توسط نور گيري از پنجره، اتاق را به 2 قسمت مساوي تقسيم كرده . قبل از انقلاب 2 سال اين دانشگاه فعاليت كرد و اساتيد استادان پروازي از هاروارد مي آمدند و تدريس مي كردند 50-60 نفر كه از اين دانشگاه فارق التحصيل شده اند اكنون جزء برترين مديران كشور هستند.
نادر اردلان سالها در دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان كار مي كرد برجهای سامان را نادر اردلان طراحي كرد، اما به اسم دفتر عبدالعزيز فرمان فرمائيان تمام شد. به همين دليل از اين دفتر جدا مي شو.د سپس نادر اردلان و يحيي فيوضي شركتي به نام ماندالا تاسيس مي كنند. يكي از كارهاي مهندسين مشاور ماندالا، كانون پرورش فكري كودكان در خيابان حجاب كنوني، كمي پايين تر از هتل لاله است. قبل از انقلاب طراحي شد و در حدود سال 1375 اجرا شد. مجموعه دانشگاه بوعلي سيناي همدان از ديگر كارهاي مهندسين مشاور ماندالا است.
ساختمان كانون پرورش فكري كودكان، که ساختار آن بر اساس بازار ايراني است، داراي يك سرسرا ، دو راسته بازار كه در دو طرف آن غرفه هاي فروش محصولات فرهنگي كودكان است. نورهايي كه از سقف مي آيد، رواقها بسيار حس بازار ايران را تداعي مي كند و زياد با كودكان در ارتباط نيست.
يحيي فيوضي: او پس از انقلاب به دلايل مشكلات سياسي مجبور به خروج از ايران شد و در سال 1376 رياست جمهوري آقاي خاتمي تصميم به ساخت محلي براي برگزاري اجلاس سران كشورهاي اسلامي در زمان كوتاهي گرفت. پيشنهاد طراحي اين پروژه توسط يكي از شاگردان او به يحيي فيوضي داده مي شود و به دليل كم بودن زمان، عمليات طراحي و اجرا به صورت همزمان انجام شد. يحيي فيوضي قبل از انقلاب طرحي با نام مركز موسيقي تهران انجام داد كه گنبد طراحي شده آن را براي ساختمان اجلاس استفاده كرد. گنبد آن مخروطي بود كه محورش به سمت يكي از اضلاع تغيير جهت داده بود. مخروط ناقص بود.
این پروژه رنگ و بوی معماری ایرانی را کاملا در خود جای داده. استفاده از آجر، هندسه و نظم در آن مشهود است. از روزنه هایی که در معماری بازارها وجود دارد، که آنرا هورنو می نامند، الهام گرفته و این روزنه ها را تکثیر کرد. و هنگامیکه نور وارد می شود به دلیل همپوشانی نورها سایه ای نمی بینیم و در طول روز نیازی به روشنایی مصنوعی ندارد. بسیاری از اجناس مورد استفاده از خارج کشور وارد شد. از ویژگیهای مهم این پروژه این است که در سال 76 از سیستم درای وال (که هم اکنون توسط شرکت کناف و ... تولید می شود) در بدنه این مجموعه استفاده شده. دور ستونها آجر شیشه ای استفاده کرده که حالت معلق بودن سقف را تداعی می کند.
علی اکبر صارمی: دکترای معماری را از امریکا گرفته. استاد راهنمای او لویی کان بوده. لویی کان تاثیر زیادی بر معماران معاصر داشت، از جمله نادر اردلان، یحیی فیوضی،کامران دیبا، علی اکبر صارمی تحت تاثیر او بودند. ویلایی که صارمی در شمال طراحی کرده برای خودش، با الهام از 5 معمار نیویورکی طراحی شده است. از آثار معروف او خانه افشار است که قبل از انقلاب طراحی شده است. این خانه هم تحت تاثیر 5 معمار نیویورکی انجام داده (5 معمار نیویورکی بحث عمق فضایی در کارهایشان بسیار مطرح بود) در این پروژه فضاها لایه لایه است و دید به عمق فضا نفوذ می کند، استراکچراکسپوز (نمایان ) است، استفاده از آجر، تداعی کننده خانه های قدیمی ایران با سایه روشنها و پرو خالی ها می باشد، عده ای کارهای صارمی قبل از انقلاب را بیشتر می پسندند و کارهای بعد از انقلاب او را قوی نمی دانند.
فرهاد احمدی: او دو دوره کاری دارد در یک دوره کاری گرایش به سمت پست مدرنیسم داشت و در دوره ي دیگر گرایش به هایتک و اکوتک و پایداری .
مجموعه فرهنگی سینمایی دزفول: که جهت جایزه آقاخان کاندید شد اما رتبه نیاورد. در سالهای 72-71 ساخته شد. در آن از المانهای معماری گذشته ایران استفاده شده، به عنوان مثال: استفاده از بادگیر عملکرد نورگیر، قوسها، حیاط مرکزی و گنبد همه و همه در آن جا داده شده. در این بنا او حتی برای راندو از تکتنیکهایی که در مینیاتور ایرانی وجود داشت، استفاده کرده است.
هادی میرمیران: به نظرم زندگی کاری او به دو بخش تقسیم می شود: 1- قبل از آشنایی با بهرام شیردل 2- بعد از آشنایی با بهرام شیردل.
در دوره اول شیفته معماری ایران بود و سالها در اصفهان رئیس طراحی شرکت فولاد مبارکه اصفهان بود. مهندسین مشاور نقش جهان پارس را تاسیس کرد در تهیه طرح جامع اصفهان نقش داشت تا سال 74 گرایش به معماری گذشته ی ایران داشت. در دوره دوم از مفاهیم معماری ایران در قالب فرم های امروزی و جدید استفاده می کرد. بعد ازپروژه کتابخانه ملی وارد دوره دوم شد .
مجموعه فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران: سال 1374 مسابقه ی فرهنگستانهای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. طرح هادی میرمیران از مهندسین مشاور نقش جهان پارس رتبه اول را کسب کرد اما به دلیل دخالت مقامات حکومتی، طرح اول اجرا نشد و طرح چهارم پذیرفته شد (کار مهندسین مشاور نقش) در آن زمان تشخیص دادند که این طرح با معیارهای اسلامی مغایرت دارد. میرمیران از عناصر معمای گذشته ایران در این پروژه استفاده کرده بود. از جمله: پلکان تخت جمشید، فرم 4 طاقی، تالار ستوندار، حیاط مرکزی، صفه. دارای سه برج برای ساختمان اصلی سه فرهنگستان جمهوری اسلامی است: 1- فرهنگستان ادب 2- فرهنگستان هنر 3- فرهنگستان علوم. بعد به صورت نمادین آنها را در بالا به هم وصل می کند و کتابخانه مرکزی را در بالا قرار می دهد که به صورت مشترک استفاده شود. این سه برج را بصورت نمادین سدی در برابر هجوم فرهنگ غرب می داند. اين بنا را با الهام از مسجد کاج در اصفهان طراحی کرده بود. این مسجد در حال حاضر تخریب شده و از بقایای آن می توان این الهام را فهمید. (فصلنامه شارستان شماره 3-4)
در زمان ریاست جمهوری آقای رفسنجانی، دستور ساخت مرکز اسناد ریاست جمهوری در رفسنجان را صادر کرد ! میر میران آن را طراحی کرد یک دیوار با یک فرم مخروط بود، این ساختار دقیقا در یخچالهای مناطق کویری موجود است (برفها را در کنار دیوار جمع می کردند. و از سایه دیوار برای جلوگیری از آب شدن آنها استفاده می کردند سپس برفها را به داخل یخچال می بردند) در دولت بعدی ضرورت وجود مرکز اسناد ریاست جمهوری در رفسنجان مورد تردید قرار گرفت و این طرح به سفارش خانواده ی رفسنجانی به ورزشگاه تغییر کرد. با اینکه عملکرد تغییر کرد اما میرمیران فرم پروژه را تغییر نداد. میرمیران معتقد بود عملکرد خیلی مهم نیست و بر فرم تاکید می کرد و در تضاد با شعار "فرم از عملکرد تبعیت می کند" قرار داشت. پروژه دارای 2 استخر است. یک استخر در فضای باز و دیگری در فضای بسته -2 سالن دارد یکی سالن کشتی و دیگری سالن ورزشهای رزمی. استراکچر بتنی است.
پرویز موید عهد: ساختمان اداری دفتر کار نمایندگان مجلس توسط پرویز موید عهد طراحی شد. او سالها استاد دانشکده هنرهای زیبای تهران بود، بهایی بود و بعد از انقلاب از ایران خارج شد، هنگام ساخت مصلی تهران توسط یکی از دانشجویان، او دعوت به طراحی این مصلی می شود. این بنا نقطه تاریکی در تاریخچه کارهای اوست. تناسبات ندارد. اما در آن از المان های معماری گذشته بسیار استفاده نموده است.
ساختمان جدید مجلس شورا اسلامی: طرح اولیه آن قبل از انقلاب توسط دفتر سردار افخمی و همکاران انجام شد اما با انقلاب متوقف شد در سال 74-73 دوباره تصمیم به ساخت آن گرفته شد. آقای عبدالرضا ذکایی که قبل از انقلاب در دفتر سردار افخمی مشغول به کار بود، و بعد از انقلاب مهندسین مشاور پل میر را تشکیل داد، طراحی این پروژه به او محول شد و او هم بر اساس همان طرح قبلی سردار افخمی، طراحی را مجددا انجام داد. نقدهای زیادی راجع به آن شد از جمله: هرمی که کار شده بی ارتباط با معماری ایران است. عظمت گرایی آن خیلی زیاد است. انسان را تحقیر می کند، مقیاس انسانی ندارد. سطح این بنا قرار بود شیشه ای باشد که با مخالفت وزارت اطلاعات مصالح آن به سنگ تغییر یافت. این پروژه رویکردی دیکتاتور گونه دارد در آن نقطه شاخصی وجود دارد همه نقطه ها به آن ختم شده . یکی از ستونهای آن که در پشت سر ریاست مجلس قرار دارد، اساس سازه است و ساختمان به نوعی سازه تک محوری را داراست.
ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران: قبل از انقلاب مسابقه ای برای آن برگزار شد یک مهندسین مشاور آلمانی به نام فن گرکان و همکاران برنده شد. با انقلاب به اجرا نرسید. رویکردی پست مدرنیستی داشت و البته مقیاس انسانی. ساختمان کاملا افقی است. حیاط مرکزی و مفاهیم معماری ایران در آن رعایت شده.
بعد از انقلاب هم مسابقه ای میان چند مهندسین مشاور ایران برگذار می کنند. مهندسین مشاوری نظیر نقش جهان پارس، مشاور نقش، دکتر صارمی، فرهاد احمدی، پیر راز و .... طرح مهندسین مشاور پیر راز که توسط یوسف شریعت زاده طراحی شده بود، برنده می شود. این طرح هم دارای مقیاس انسانی است، ساختمان کاملا افقی طراحی شده، سازه بتنی را دارد، استعاره ای از قوسهای معماری گذشته در آن وجود. نمای آجر، بتن اکسپوز. از نقدهایی که به این پروژه شده اینست که: خوانایی عملکردی ندارد و بازدید کننده برای اولین بار سردرگم می شود.
