تاریخ، تئوری و نقد معماری: معماری اسلامی ایران یا معماری ایران در دوره اسلامی؟

تصویر1-تصاویر نقش شده بر دیوار تخت جمشید-پیش از اسلام

تصویر2-نقش برجسته های تخت جمشید-پیش از اسلام

دکتر سلطان زاده اعتقاد دارد دین مبین اسلام با ورود به سرزمین ایران بر معماری ایرانی تاثیر گذاشته و با ورود اسلام تازه هایی بر معماری ایران افزوده شده و گاهی عناصری از معماری ایران کم شده است مثلا ایشان معتقد است درمعماری مساجد سرزمین های اسلامی ، هیچ کجا تزئینات به صورت نقش و تصویر وجود ندارد در حالی که در معماری ایرانی قبل از اسلام در بسیاری از بناها مثل تخت جمشید نقوش و تصاویر را به صورت تزئینات برجسته مشاهده می کنیم.

تصویر3-نقوش برجسته پای ستون های تخت جمشید-پیش از اسلام

پس این تاثیر آموزه های اسلام است که این نقوش و تصاویر از معماری اسلام حذف شده است ،پس معماری اسلامی وجود دارد.البته بهتر است بگوییم هنر دوران اسلامی یا هنر تمدن اسلامی زیرا هنر اسلامی به نظر برخی یعنی هنری که اسلام تجویز می کند.
هنر دوران اسلامی ایران ، مصر و هند هم اشتراکاتی دارد و هم تفاوت هایی ، این اشتراکات را می توان تاثیر اسلام بر هنر این سرزمین ها دانست.
اما دکتر ایمان رئیسی نظردیگری در این زمینه دارد ، او معتقد است معماری یا هنر اسلامی اصلا وجود ندارد بلکه معماری ایران در دوران اسلامی وجود دارد.

(اصلاحیه دکتر رئیسی :من هم موافقم که ورود اسلام به ایران تاثیراتی بر معماری ایران گذاشته است، اما معتقدم که سبک معماری خاصی تحت نام معماری اسلامی نداریم. معماری ایران در دوره اسلامی دقیق تر است. به بیان دیگر تاثیر اسلام در معماری ایران بیشتر در حوزه ی تزئینات بوده و ساختار معماری ایران را اسلام متحول نکرده است. ضمنا در متنی که از قول من نقل شده، واژه ی "اصلا" نسبت به "هنر اسلامی" صحیح نمی باشد. بحث من در این مورد راجع به معماری بود و در مورد تاثیر اسلام بر سایر هنر ها اطلاعات دقیقی ندارم.)

تصویر4-آرایه های مسجد جامع کرمان -پس از اسلام

دکتر رئیسی با نظر ماکسیم سیرو موافق است که:
"هنگامی که مسلمانان به داخل ایران نفوذ کردند ، هیچ نوع فرمول معماری که زائیده نبوغ آنها یا منطبق با مذهب آنان باشد ، در این سرزمین به کار نبردند.بر حسب این پدیده ، اماکن عمومی بسیاری - که ویژه مراسم آئین ملی بود - مستقیما توسط نومسلمانان ایران مجددا مورد استفاده یا تقلید قرار گرفت."
طبق این نظریه حتی مسلمانان تحت تاثیر معماری ایران قرار گرفته و آن را الگوی خود قرار داده اند.
لازم به یاد آوری است که بسیاری از مساجد از جمله مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع اردستان قبلا آتشکده بوده اند و با ورود اسلام تنها تغییر کاربری داده اند.